* Είναι νωρίς να σταθμίσει κανείς τους κινδύνους για Κύπρο και Ελλάδα
* Μεγάλοι κερδισμένοι θα είναι αυτοί που θα ανοικοδομήσουν τη Συρία
Η πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ από την εξουσία έθεσε τέλος στη μακρά κυριαρχία του κόμματος Μπάαθ και της δυναστείας Άσαντ στη Συρία. Αυτή η εξέλιξη για την Κύπρο, αλλά και την Ελλάδα, μπορεί να σημαίνει ανατροπή πολιτικού σκηνικού και ίσως να προκαλέσει και άλλα σοβαρά επιμέρους προβλήματα. Η Λευκωσία διαχρονικά είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με τη Συρία και την οικογένεια Άσαντ σε σημείο που έκλεινε τα μάτια ακόμα και σε εγκλήματα (δεν τα επικροτούσε βέβαια) που διέπραττε το καθεστώς. Όπως επεσήμανε πρόσφατα στον «Πολίτη» ο δρ. Πολιτικών Επιστημών, Άρεφ Αλομπέιντ, ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής, «οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας, μετά το 2013, φάνηκε να υποστηρίζουν το καθεστώς του δικτάτορα Άσαντ κατά των προσδοκιών του συριακού λαού, κάτι που έχει δημιουργήσει αντιδράσεις». Όπως είπε, αν θέλουμε να μιλήσουμε για επιρροές, είναι πιθανόν η Τουρκία να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στα κέντρα λήψης αποφάσεων της Συρίας, γεγονός που ίσως επηρεάσει τον ελληνοκυπριακό ρόλο στη μελλοντική Συρία. Από την άλλη, όπως επισημαίνουν ξένοι παρατηρητές, αν η Συρία ακολουθήσει τον δρόμο του εκδημοκρατισμού και του σεβασμού των ιδιαιτεροτήτων των κοινοτήτων που την απαρτίζουν, τότε η σχέση της με την Τουρκία, λόγω συμμετοχής στο νέο συριακό γίγνεσθαι των Κούρδων, των χριστιανών και των αλεβιτών, δεν μπορεί να είναι απόλυτα καθοριστική. Απεναντίας, η Συρία θα έχει ανάγκη να εμβαθύνει περισσότερο τις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέρος της οποίας είναι η Κύπρος και η Ελλάδα.
Η σύνθεση της χώρας
Το κόμμα Μπάαθ που κυβερνούσε μέχρι πρόσφατα ήταν κοσμικό, αλλά ο Άσαντ είναι οι αλεβίτες, ανήκουν δηλαδή σε μια σιιτική αίρεση που συναντάται κυρίως κατά μήκος των ακτών της Συρίας. Σήμερα, η δύναμη που ελέγχει τη Δαμασκό δεν είναι ούτε κοσμική ούτε σιιτική, αλλά ο σουνιτικός συνασπισμός Hayat Tahrir al-Sham (HTS), ο οποίος σε μια προηγούμενη εκδοχή του συριακού εμφυλίου πολέμου ήταν το Μέτωπο Νούσρα, θυγατρική της Αλ Κάιντα (AQ). Ο HTS εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται ως τρομοκρατική οργάνωση από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ισχυρίζεται, ωστόσο, ότι έχει έρθει σε ρήξη με την AQ πριν από χρόνια και ότι είναι ισλαμιστική μεν, αλλά όχι τζιχαντιστική. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν πολλές ανταγωνιστικές ομάδες και φατρίες στο πλαίσιο αυτού του συνασπισμού, από σκληροπυρηνικούς σαλαφιστές μέχρι Σύρους εθνικιστές του Ελεύθερου Συριακού Στρατού. Προς το παρόν είναι άγνωστο προς ποια κατεύθυνση θα οδηγήσει τη Συρία αυτός ο συνασπισμός. Λόγω των πολιτικών και θρησκευτικών διαφορών στο εσωτερικό του, ενδέχεται να υπάρξει ένας ακόμη εμφύλιος πόλεμος στη Συρία για να καθοριστεί αυτή η κατεύθυνση.
Ο φυσικός ηγέτης του συνασπισμού, ο Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι, μιλά μέχρι στιγμής δημόσια για την αφοσίωσή του στα δικαιώματα των μειονοτήτων, τη διακυβέρνηση μέσω θεσμών και την ανοικοδόμηση της Συρίας μετά από δεκατρία χρόνια εμφυλίου πολέμου. Επιπλέον δηλώνει έτοιμος να συμβάλει στην περιφερειακή ειρήνη στην περιοχή. Όλα αυτά λειτουργούν μέχρι στιγμής υπέρ του, με τις ΗΠΑ αλλά και άλλες δυτικές χώρες να τον παρακολουθούν και όχι μόνο. Την Παρασκευή ομάδα Αμερικανών διπλωματών μετέβη στη Δαμασκό για να συζητήσει μαζί του. Αν όλοι αυτοί πειστούν ότι η μεταστροφή του από την Αλ Κάιντα έχει ολοκληρωθεί και αν ενδιαφέρεται πραγματικά να προωθήσει το είδος της Συρίας για το οποίο μιλάει, τότε δεν αποκλείεται να υπάρξει στενή συνεργασία μαζί του. Το ιστορικό του ΗTS για τα ανθρώπινα δικαιώματα βέβαια είναι άθλιο. Οι ΗΠΑ και η Τουρκία, η οποία προσφέρεται μεν να βοηθήσει αλλά την ίδια στιγμή απειλεί να επιτεθεί εναντίον των Κούρδων, επιχειρεί να πείσει τον Τζολάνι να κάνει συγκεκριμένα βήματα τις επόμενες μέρες:
1. Να προσφερθεί να σχηματίσει μια μεταβατική κυβέρνηση εθνικής ενότητας, η οποία θα δημιουργήσει τις αναγκαίες προϋποθέσεις για τη διενέργεια βουλευτικών εκλογών.
2. Να δεσμευτεί ότι οι ένοπλες δυνάμεις του HTS δεν θα εισέλθουν στην επαρχία Λαττάκεια ή σε άλλα μέρη όπου διαμένουν αλεβίτες Σύροι.
3. Να εντοπίσει, σε συνεργασία με άλλα στοιχεία της συριακής αντιπολίτευσης, ανώτερους επαγγελματίες Σύρους στρατιωτικούς που έχουν αυτομολήσει κατά τη διάρκεια των ετών από το καθεστώς Άσαντ και να τους αναθέσουν τη διοίκηση όσων έχουν απομείνει από τις συριακές ένοπλες δυνάμεις.
4. Να διευκρινίσει στον λαό της Συρίας ότι το κράτος δικαίου στη μετά τον Άσαντ εποχή δεν θα παρέχει ούτε πλεονεκτήματα ούτε μειονεκτήματα σε κανέναν Σύρο με βάση τη σέχτα του. Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να γίνει συνταγματική μεταρρύθμιση.
Κέρδισε η Δύση
Μέχρι στιγμής, η Δύση έχει επωφεληθεί από την πτώση του Άσαντ, κυρίως γιατί φαίνεται να χάνει η Ρωσία και το Ιράν. Η Μόσχα μπορεί να χάσει τις βάσεις της στη Συρία και επομένως μεγάλο μέρος της ικανότητάς της να προβάλλει ισχύ στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Αυτή η εξέλιξη μάλλον δεν θα είναι άμεση, αλλά μεσοπρόθεσμα πολλοί πολιτικοί παρατηρητές εκτιμούν ότι η Ρωσία θα αποσυρθεί από τη Συρία αναζητώντας νέα βάση στη Λιβύη. Θα μπορούσε πάντως να κερδίσει βραχυπρόθεσμα κάποιους πόντους η Μόσχα αν ήθελε να ακούσει την έκκληση του Μοχάμεντ αλ Τζολάνι για έκδοση στη Συρία του πρώην αυταρχικού Προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ για να δικαστεί. Αυτό το σενάριο μάλλον θα πρέπει να θεωρηθεί απίθανο.
Η ιρανική επιρροή στη Συρία και η χερσαία γέφυρα για την υποστήριξη της Χεζμπολάχ στον Λίβανο έχουν επίσης χαθεί. Αυτά τα κέρδη βέβαια μπορεί να χαθούν αν η Δύση και το Τελ Αβίβ δεν παρακολουθήσουν και ελέγξουν την κατεύθυνση που θα κινηθεί ο HTS. Εάν επιστρέψει στις ρίζες του Μετώπου Νούσρα, τότε το Ισραήλ θα έχει απλώς ανταλλάξει ένα πρόβλημα ασφαλείας με ένα άλλο και οι αντιτρομοκρατικές προσπάθειες κατά της AQ και του Ισλαμικού Κράτους θα επιστρέψουν στο σημείο μηδέν. Από πολλές απόψεις, ο πόλεμος για το μέλλον της Συρίας, λένε κάποιοι αναλυτές, μόλις άρχισε.
Για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1970, η Συρία βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Θα ακολουθήσει τον δρόμο της σύνθεσης ή της πλήρους αποσύνθεσης; Η κατάρρευση του καθεστώτος του Άσαντ δεν σηματοδοτεί απλώς την πτώση ενός δικτάτορα, αλλά την αποκάλυψη ενός περιφερειακού άξονα που κατασκευάστηκε με επιμέλεια από το Ιράν και υποστηρίχθηκε από τη Ρωσία. Η Συρία ήταν ο άξονας των φιλοδοξιών της Τεχεράνης στο Λεβάντε - έναν ζωτικής σημασίας διάδρομο προς τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, μια πρώτη γραμμή κατά του Ισραήλ και ένα σύμβολο του στρατηγικού βάθους του Ιράν. Η απώλειά της θρυμματίζει τον άξονα επιρροής του Ιράν και σηματοδοτεί το τέλος του ιδεολογικού και στρατηγικού σχεδίου που ξεκίνησε ο Αγιατολάχ Χομεϊνί. Απομονωμένη και εγκαταλελειμμένη, η Τεχεράνη αντιμετωπίζει τώρα ένα μέλλον που ορίζεται από αυξημένη περιφερειακή ευπάθεια. Η Ρωσία, επίσης, αντιμετωπίζει μια τεράστια πρόκληση. Το 2015, η στρατιωτική επέμβαση της Μόσχας έσωσε τον Άσαντ από την επικείμενη κατάρρευση και εξασφάλισε στρατηγικές αεροπορικές και ναυτικές βάσεις στην Ταρτούς και το Χμεϊμίμ, εδραιώνοντας την παρουσία της στην Ανατολική Μεσόγειο. Από τη Συρία, η Ρωσία προέβαλε τη δύναμή της στη Λιβύη, το Σαχέλ και πέραν αυτού, εδραιώνοντας την ευρύτερη στρατηγική της για τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Ωστόσο, η διάλυση του καθεστώτος Άσαντ θέτει σε κίνδυνο αυτά τα κέρδη. Τη στιγμή που μιλάμε, η Ρωσία έχει χάσει κάθε πρόσβαση στα αεροδρόμια της Συρίας για ανεφοδιασμό των βάσεών της. Επίσης η αδυναμία χρήσης των στενών του Βοσπόρου την αναγκάζει να συντηρεί και να ανεφοδιάζει τις βάσεις της στην Ταρτούς μέσω Βαλτικής-Γιβραλτάρ. Εάν η Μόσχα αναγκαστεί να αποσυρθεί ή να μειώσει σημαντικά το αποτύπωμά της, η σκληρή ισχύς της στην περιοχή και οι φιλοδοξίες της για επιρροή στη Μεσόγειο και την Αφρική θα μειωθούν. Αυτό που ήδη χάθηκε στη Συρία για τη Ρωσία είναι η εικόνα της υπερδύναμης. Απέτυχε να στηρίξει το καθεστώς Άσαντ και το μήνυμα πλέον αυτό έχει πάει και σε μια σειρά άλλα αυταρχικά κρατίδια και δικτάτορες που στηρίζει στην Αφρική.
Τα κέρδη της Τουρκίας
Η Τουρκία μέχρι στιγμής φαίνεται να είναι από τους μεγάλους κερδισμένους στην περιοχή. Η Άγκυρα έχει ξεπεράσει τόσο τη Ρωσία όσο και το Ιράν, εδραιώνοντας την επιρροή της στη διαμόρφωση του τοπίου μετά τον Άσαντ. Αυτό αναδεικνύει την Τουρκία σε μια περιφερειακή δύναμη στη Μέση Ανατολή και σε κομβικό παίκτη (pivotal state) στην ευρύτερη γεωπολιτική αρένα.
Δεν είναι τυχαία η άμεση επίσκεψη στην Άγκυρα του Αμερικανού ΥΠΕΞ, Άντονι Μπλίνκεν, τη βδομάδα που πέρασε. Το ερώτημα που αιωρείται βέβαια είναι αν τα κέρδη στη Σύρια θα επιτρέψουν στην Τουρκία να επανέλθει πλήρως και αξιοπρεπώς στο δυτικό στρατόπεδο ή θα αναζωπυρώσουν ακόμα περισσότερο τα νεοοθωμανικά της σχέδια;
Για την Ουάσινγκτον, αυτή τη στιγμή η κατάσταση στη Συρία και η σχέση με την Τουρκία αποτελούν μια κομβική πρόκληση. Η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ δεν επανασχεδιάζει απλώς τον χάρτη της Συρίας, αλλά επαναπροσδιορίζει τη δυναμική της ισχύος στη Μέση Ανατολή. Οι φιλοδοξίες του Ιράν βρίσκονται στα τάρταρα, το περιφερειακό του σχέδιο διαλύεται παράλληλα με την πτώση της Δαμασκού. Η Ρωσία αντιμετωπίζει μια υπαρξιακή πρόκληση για τη στρατηγική της στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή και η Τουρκία αναδεικνύεται σε ηγετική δύναμη στη διαμόρφωση του μέλλοντος της περιοχής.
Ποιος είναι αυτός που θα έχει τη μεγαλύτερη επιρροή στη Συρία στη μετά Άσαντ εποχή;
Αυτός που θα συμβάλει στην ανοικοδόμηση της χώρας; Ποιος έχει τα λεφτά γι' αυτό το τεράστιο πρότζεκτ; Σίγουρα όχι η Τουρκία η οποία βρίσκεται στα πρόθυρα της οικονομικής κατάρρευσης. Οι επενδύσεις θα προέλθουν από το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία, τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Στόχοι
Τα γεγονότα στη Συρία ήταν δραματικά, αλλά θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στις εκτιμήσεις μας για το τι θα συμβεί στη συνέχεια. Το Ιράν χάνει την εγγυημένη πρόσβαση στη Μεσόγειο, μέσω της Συρίας, αλλά μπορεί να ανασυνταχθεί με τους πληρεξουσίους του στο Ιράκ και την Υεμένη. Προς το παρόν, η προσωρινή κυβέρνηση στη Δαμασκό δεν φαίνεται διατεθειμένη να προσπαθήσει να εξαναγκάσει τη Ρωσία να εγκαταλείψει τις βασικές βάσεις της κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου. Το Ισραήλ έχει εκμεταλλευτεί την κατάσταση για να αφοπλίσει με τη βία και να υποβαθμίσει τις συριακές δυνατότητες - ιδιαίτερα την πολεμική αεροπορία και τα συστήματα αεράμυνας. Στο παρασκήνιο, η ανατροπή του Μπασάρ αλ Άσαντ αλλάζει -αλλά δεν τερματίζει- μια σειρά διαλόγων μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας και Μόσχας και Ιερουσαλήμ για μια σειρά άτυπων ρυθμίσεων που έχουν λειτουργήσει για τη ρύθμιση των ανταγωνιστικών συμφερόντων. Δεδομένων των πολύ ανάμεικτων σημάτων που προέρχονται από την επερχόμενη κυβέρνηση Τραμπ σχετικά με τον βαθμό που σκοπεύει να εμπλακεί ενεργά στην περιοχή, ούτε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ούτε ο Βενιαμίν Νετανιάχου μπορεί να ενδιαφέρονται να ολοκληρώσουν την εξάλειψη του «ρωσικού φράγματος» εντός της Μέσης Ανατολής. Υπό αυτές τις συνθήκες η Τουρκία και το Ισραήλ, παρά την κακή τους σχέση, είναι υποχρεωμένες ως χώρες να συνομιλήσουν και να κτίσουν νέες ισορροπίες μεταξύ τους.
ΗΠΑ
Στην περιοχή οι Ηνωμένες Πολιτείες ήδη δραστηριοποιούνται υπέρ των Κούρδων. Μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες ασφαλείας, θεωρείται μάλλον σίγουρο ότι θα διερευνήσουν την κατάσταση διά της αποστολής κάποιου ειδικού απεσταλμένου στη Συρία. Δεν αποκλείεται σύντομα να επαναλειτουργήσει και η πρεσβεία των ΗΠΑ στη Δαμασκό. Η άμεση επαφή με τον Τζολάνι έχει ήδη ξεκινήσει, ενώ Αμερικανοί αναλυτές εκτιμούν ότι οι κυρώσεις κατά της οικογένειας Άσαντ και του περιβάλλοντός της θα πρέπει να διατηρηθούν. Ζητούν επίσης μεταφορά του Άσαντ στη Χάγη για να διωχθεί για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Όλες οι άλλες οικονομικές κυρώσεις κατά της Συρίας θα πρέπει να ανασταλούν. Οι ΗΠΑ θα πρέπει να παράσχουν ανθρωπιστική βοήθεια και να οργανώσουν μια δομή για την προώθηση της ανασυγκρότησης της Συρίας σε συνεργασία με συμμάχους και εταίρους. Υπάρχουν αναφορές ότι οι ηγέτες του καθεστώτος άδειασαν την Κεντρική Τράπεζα της Συρίας καθ' οδόν προς το αεροδρόμιο της Δαμασκού. Εάν αληθεύει, οι ΗΠΑ θα πρέπει να βοηθήσουν τη νέα κυβέρνηση της Συρίας να ανακτήσει τα κλεμμένα περιουσιακά στοιχεία.
Αν και η Τουρκία μπορεί να είναι ο σημαντικότερος αμερικανικός συνομιλητής τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες, η Ουάσινγκτον θα πρέπει να μην φείδεται προσπαθειών για τη δημιουργία ενός ενιαίου μετώπου έναντι της Συρίας μεταξύ συμμάχων και εταίρων. Η Γαλλία θα είναι σημαντική από αυτή την άποψη, όπως και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και η Σαουδική Αραβία.
Πηγές
1. Philip Wasielewski. What’s Next for Syria, the Region, and the World?
2. Frederic C. Hof. Where Syria goes next after the fall of Assad
3. Deutsche Welle. Μήνυμα στη Μόσχα από το νέο καθεστώς στη Δαμασκό
4. lifo.gr. ΗΠΑ: Νεκρός ο ηγέτης του Ισλαμικού Κράτους, Αμπού Γιουσίφ
5. ΑΠΕ-ΜΠΕ. Οι νέες Αρχές της Συρίας δηλώνουν ότι θέλουν να συμβάλουν στην περιφερειακή ειρήνη
